Akademisyen Altay Atlı, CRI Türk’te Samet Demir’in hazırlayıp sunduğu “Ekonomi Basını” programına konuk oldu. Atlı, Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) yaşanan GameStop manipülasyonunu ve ABD’deki piyasa koşullarına güveni değerlendirdi.
ABD piyasalarında çok ilginç olayların yaşandığını aktaran Altay Atlı, borsadaki bir hisse üzerinden yapılan manipülasyona dikkat çekti.
ABD usulü serbest piyasa kapitalizminin yarattığı kırılganlıklar ve tehditlerin yaşanan son olayda gün yüzüne çıktığını ifade eden Atlı “Bilgisayar ve konsol oyunlarıyla ilgili satış yapan bir zincir olan GameStop firmasının hissesi 2013 yılında yaklaşık 50-60 dolar civarındayken 2019 yılında 5 dolara kadar düşmüştü. Şirket bu düşüş içinde küçülmeye veya yeniden şekillenmeye gidiyordu. Bu da aslında şirketin içinde bulundu sektör açısından normal. Kimse artık gidip bir dükkândan oyun satın almıyor. Oyun alacak olanlar internet üzerinden indiriyorlar. Buraya kadar anlaşılır bir durum, bu yılın başında GameStop’un hisseleri 17 dolar civarında işlem görüyormuş. Sonra ne oldu? Bu, ABD’nin liberal usullü serbest piyasa kapitalizminin getirdiği bir durum. Artık şirketin kendisiyle, performansıyla ilgili olmayan stratejik şekilde yapılan fiyat değişimlerinden kâr etmeyi amaçlayan işler yapılıyor. Artık teknolojinin sunduğu imkânlarla bu çok seri şekilde yapılabiliyor ve bu piyasada spekülasyonlara da yol açabiliyor. Bazı büyük fonlar, GameStop’un hissesinde daha fazla düşüş bekledikleri için açığa satış işlemi gerçekleştirdiler. Fiyatında düşme beklediğiniz bir hisseyi kanunlar kapsamında ödünç alıyorsunuz. Ödünç aldığınız hisseyi belirli bir fiyattan satıyorsunuz. Beklentiniz yerine geldiği zaman, o hisseyi geri alıp, ödünç aldığınız hisseyi iade edip aradaki farkı da kârınız olarak alıyorsunuz. Kabaca mantığı bu. GameStop’ta da büyük fonlar düşüş bekledikleri için bol miktarda açığa satış yaptılar. Borsada her türlü işlem belirli bir risk barındırdığı gibi açığa satış işlemi de bu riski barındırıyor. Düşmesini beklediğiniz ve ödünç aldığınız hisselerin tam tersi fiyatı yükselirse, siz onları geri alacağınız zaman üzerine cebinizden para koyacaksınız demektir. Olan da tam olarak buydu. Reddit adı verilen bir çevrim içi platformda, yaklaşık 6 milyon insanın borsalarla ilgili tüyo paylaştıkları bir grupta, bununla ilgili tartışmalar dönüyor. Burada oluşan bağlantılar üzerinde alımlar birden artıyor, alım artınca fiyatlar birden fırlıyor, fiyatlar fırlayınca da açığa satış yapmış olan fonlar büyük zararlarla karşı karşıya kalıyorlar. Ocak ayının son haftasına 40 dolar civarında giren hisse bir hafta içinde 350 dolara kadar çıkıyor.” dedi.
BİRÇOK KULLANICI UYGULAMAYI DAVA ETME KARARI ALDI
Alımların çoğunlukla yapıldığı Robinhood adlı uygulamanın, alımları kısıtlamasıyla serbest piyasa kurallarına müdahale edildiğini belirten Altay Atlı, birçok kullanıcının uygulamayı dava etme kararı aldığını bildirdi.
Piyasaya karışarak manipülasyona neden olan çevrelere vurgu yapan Atlı, “İşlemlerle ilgili tavsiyeler ancak yetkili yerler tarafından verilebilir. Bu işlerle uğraşan birçok kişi de televizyonlarda olsun, sosyal medyada olsun ‘bunlar tavsiye niteliğinde değildir’ notu düşer. Şimdi 6 milyon kişiden bahsediyoruz. Denetimden uzak burada paylaşım yapılıyor. Fiyat birden fırlayınca uygulamaların birden kendi başlarına işlem kısıtlaması getirmesi var. İşlem kıtlamasını borsanın kendisi getirir. Şu anda bahsedilen şirketin hisse fiyatı son olarak 90 dolara kadar düşmüş durumda. Arada çok kazananlar oldu, çok kaybedenler oldu. Bu son derece sağlıksız bir durum. Denetimle sorumlu olan kurumların sosyal medya gruplarını takip altına almaları gerek, bu uygulamalara birtakım denetimler getirmesi lazım. Bu bana 2008 yılındaki krizi hatırlattı. Hatırlayalım, konut piyasasındaki gelişmelerden kaynaklanmıştı. Burada çok fazla risk unsuru gözetilmeden herkese kredi verilmişti. Giderek bu balon büyümüştü, sonrasında konut krediler menkulleştirilerek türev ürünlere çevrilmişti. Bunlara hiçbir risk kontörlü yapılmadan yatırımlar yapılmıştı. Bu yatırımlar yapılırken dijitalleşme büyük unsur olmuştu. Sonuç olarak kimsenin anlamadığı bir takım ürünler ortaya çıkmıştı. Bunlara yapılan yatırım ABD’yi ve bütün dünyayı krize sürüklemişti. Bu noktada GameStop bize şunu gösteriyor, piyasaların sağlıklı çalışması için gerekli denetimlerin yapılması gerekiyor. Bu sadece bir firmadan oluşan bir durum ama 10 yıl önce bütün dünyayı etkileyen bir olaya dönüştüğünü görmüştük. Covid-19 ile zaten zor duruma giren bir küresel ekonominin son isteyeceği şey balonlar üzerinden üretilmiş, manipülatif durumlar üzerinden üretilmiş bir kriz olacaktır. Ne tür tedbirler alınacak önümüzdeki günlerde göreceğiz.” diye konuştu.
